Pastor Charles Taze Russell

Altruria – idealne państwo z powieści Williama Deana Howellsa “Traveler from Altruria” (1894), w którym panowała absolutna równość wszystkich obywateli, a władze troszczyły się o życie ludzi.

Appomattox – miasto w USA w stanie Virginia, gdzie 9 kwietnia 1865 w czasie wojny secesyjnej gen. R. E. Lee poddał się wraz ze swoją armią północnej Virginii kapitanowi U. S. Grantowi dowodzącemu armią Unii Północy, przyczyniając się walnie do klęski wojsk konfederacji stanów Południa i zakończenia wojny Secesyjnej.

Balaklawa – miasto na Krymie, pod którym w czasie wojny krymskiej w 1854 r. stoczona została bitwa między połączonymi siłami Anglii, Francji i Turcji a Rosją. Bitwa ta wsławiła się szczególnie bohaterską, ale bezsensowną, szarżą kawalerii brytyjskiej przeciwko artylerii rosyjskiej.

Blanki – zwieńczenie murów obronnych i baszt w kształcie szeregu zębatych, prostokątnych sterczyn z prześwitami.

Bolid – meteor o znacznej jasności.

Bramin – członek najwyższej, kapłańskiej kasty w tradycyjnym społeczeństwie hinduskim.

Braminizm – faza rozwoju hinduizmu (ok. X-V w. p.n.e.) cechująca się rozwojem egzegezy świętych ksiąg wedyjskich oraz wzrostem znaczenia braminów.

Bull Run – miasto w Stanach Zjednoczonych, pod którym stoczono dwie krwawe bitwy w trakcie amerykańskiej wojny secesyjnej (1861-65).

Buszel – jednostka objętości ciał sypkich równa około 36 l. Buszel pszenicy waży około 25 kg.

Chautauqua – nazwa programu edukacyjnego dla ludzi dorosłych, związanego ze Szkołą Niedzielną, zapoczątkowanego przez duchownego J. H. Vincenta i przemysłowca L. Millera w roku 1874 w USA w okolicach miasta Chautauqua. Od 1881 roku w ramach tego programu prowadzono kursy korespondencyjne.

Christian Endeavor – zob. Stowarzyszenie Dążeń Chrześcijańskich

Christian Science – ruch religijny oparty na założeniach sformułowanych przez Mary Baker Eddy, która założyła swój kościół w 1879 roku. Głosiła ona, że jedynym rzeczywistym istnieniem jest Bóg i jego duchowe stworzenie, zaś świat materialny z jego chorobami, cierpieniami i śmiercią jest jedynie wadliwym odbiciem boskiego istnienia wszechświata. Ruch ten kładzie wielki nacisk na uzdrowienia wzorem cudów dokonywanych przez Jezusa.

Dyspensacja – z ang. “dispensation”; kj w Efezj. 1:10 tak właśnie tłumaczy gr. słowo “oikonomia” (zarządzanie domem, gospodarowanie, dbałość o mienie; kierowanie, organizacja; podział, układ; włodarstwo; zrządzenie) w BG przełożone na “rozrządzenie”. W terminologii stosowanej przez C. T. Russella jest to okres w Planie Wieków. Zobacz Tom I.

Dżinizm – religia indyjska wynikająca z reformy hinduizmu przeprowadzonej przez Mahawira w VI w. p.n.e.

Eklektyzm – łączenie w jedną, zazwyczaj niespójną, całość różnych teorii, koncepcji, pojęć i tez wybranych z różnych systemów i doktryn.

Elsass-Lothringen – niemiecka nazwa obecnie francuskiej prowincji Alsace-Lorraine, która, podobnie jak polski Śląsk, w rezultacie kolejnych wojen wchodziła w skład państwa niemieckiego albo francuskiego.

Jedyny podatek – koncepcja polityki podatkowej zakładająca, że jedynym źródłem dochodów państwa winien być podatek od dzierżawy gruntu.

Konfucjanizm – doktryna filozoficzna i społeczno-etyczna stworzona przez Konfucjusza. Od II w. n.e. oficjalna doktryna w cesarskich Chinach. Zob. Konfucjusz

Konfucjusz – 551-479 p.n.e., chiński myśliciel i filozof zwracający szczególną uwagę na dobre postępowanie, które najpierw trzeba rozwijać w swych własnych przemyśleniach i w ćwiczeniu osobowości, zanim będzie mogło ono wywrzeć pozytywny wpływ na stosunki z innymi ludźmi. Jedno z jego słynnych powiedzeń to: “Nie czyń drugiemu, co tobie nie miło”.

Kwakrzy – popularna nazwa nadana członkom Stowarzyszenia Przyjaciół, protestanckiej grupy wyznaniowej założonej w 1652 roku w Anglii przez G. Foxa i W. Penna. Odrzucają oni kult zewnętrzny, służbę wojskową, rozrywki itp.

Langensalza – miasto w którym została podpisana kapitulacja Austrii w czasie wojny prusko-austriackiej w 1866 roku. Zwycięstwo w tej wojnie, w której po stronie Austrii walczyły inne państwa Związku Niemieckiego, zapewniło Prusom dominującą pozycję w obszarze niemieckojęzycznym.

Liga Epworth – metodystyczna organizacja młodzieżowa.

Likurg – półlegendarny król Sparty, uważany za pierwszego prawodawcę i twórcę jej ustroju.

M.E. – angielski skrót oznaczający Kościół Metodystyczno-Episkopalny.

Maorysi – rdzenna ludność Nowej Zelandii pochodzenia polinezyjskiego.

Mitralieza – inaczej kartaczownica, w XIX w. wielolufowa broń palna, prototyp karabinu maszynowego.

Nemezis – w mitologii greckiej uosobienie gniewu bogów i kary spadającej na ludzi.

Nihiliści – nazwa nadana rewolucyjnym demokratom przez publicystykę rosyjską lat 60-70 XIX wieku za I. S. Turgieniewem.

P.E. – angielski skrót oznaczający Kościół Protestancko-Episkopalny.

Panteizm – doktryna filozoficzna lub religijna utożsamiająca Boga z całą rzeczywistością i negująca jego istnienie jako osoby. Najważniejsi przedstawiciele to Spinoza i Hegel.

Par – członek Brytyjskiej Izby Lordów.

Plutokracja – warstwa ludzi bogatych; rządy, władza bogaczy.

Potosi – miasto w Boliwii w Andach, ośrodek regionu wydobycia cyny, srebra i innych metali szlachetnych.

Proskrypcja – represja rzymska polegająca na opublikowaniu listy nazwisk osób wyjętych spod prawa, których majątek ulegał konfiskacie, a za ich zabójstwo wyznaczano nagrodę.

Quincy – metoda wychowania zwana edukacją progresywną, polegająca na autoekspresji i szkoleniu artystycznym, wprowadzona przez F. W. Parkera w amerykańskim mieście Quincy.

Sake – japoński napój narodowy, rodzaj wina z ryżu.

Sarsaparyla – surowiec farmaceutyczny otrzymywany z korzeni różnych gatunków kolcorośli występujących głównie w strefie zwrotnikowej.

Schwarzenberg Felix (1800-52) – książę, który został premierem cesarstwa austro-węgierskiego w trakcie rewolucji 1848 roku. Jako zwolennik rządów absolutnych wsławił się stłumieniem Wiosny Ludów oraz ruchu niepodległościowego na Węgrzech. Za jego protekcją na tron Austrii wstąpił jego bratanek Franciszek Józef.

Shinto – rdzennie japońska religia, powstała w okresie wczesnohistorycznym. Polega na kulcie sił przyrody, zmarłych przodków, a od połowy XIX w. również na kulcie cesarza. W trakcie rozwoju shintoizm przyswajał sobie elementy buddyjskie, konfucjańskie i taoistyczne. Ma bardzo rozwiniętą mitologię, ogromną ilość świątyń, bóstw i sekt.

Shylock – (wym. szajlok) postać z szekspirowskiej komedii “The Merchant of Venice” (“Kupiec wenecki”). Shylock jest pozbawionym skrupułów żydowskim lichwiarzem, który usiłuje posłużyć się prawem, by zemścić się na kupcu Antonio. Z czasem określenie “Shylock” zaczęto stosować w odniesieniu do bezlitośnie działającego międzynarodowego monopolu bankierów i finansistów.

Skrofuły – inaczej zołzy, nieżyt górnych dróg oddechowych i ropienie okolicznych węzłów limfatycznych wywoływane przez paciorkowce.

Society of Christian Endeavor – zob. Stowarzyszenie Dążeń Chrześcijańskich

Sofistyka – wykrętna, niesolidna argumentacja; pochodzi od nauki i działalności sofistów w starożytnej Grecji.

Spirytualizm – pogląd, według którego rzeczywistość ma naturę duchową, a świat materialny jest tylko przejawem ducha.

Stowarzyszenie Dążeń Chrześcijańskich – ang. Christian Endeavor, protestancki ruch młodzieżowy założony w 1881 roku przez amerykańskiego kongregacjonalistę, F. E. Clarka, stawiający sobie za cel wychowanie młodzieży w duchu ideałów chrześcijańskich.

Stundyści – protestancki ruch religijny w Rosji zapoczątkowany około roku 1860 pod wpływem protestantów niemieckich i podkreślający ewangeliczną pobożność.

Suttee – hinduski obyczaj pogrzebowy nakazujący wdowie dokonanie samospalenia na stosie zmarłego męża, zniesiony oficjalnie przez Brytyjczyków w 1829 roku.

Swedenborgianizm – system teologiczny stworzony przez szwedzkiego filozofa i teologa ewangelickiego Emanuela Swedenborga (1688-1772), oparty na reinterpretacji Biblii w duchu mistycyzmu i neoplatonizmu. Był on prekursorem teozofii i panteistycznej filozofii przyrody. Poglądy Swedenborga wyznaje założony w 1787 roku i istniejący do dzisiaj Kościół Nowego Jeruzalem.

Taoizm – jeden z głównych kierunków chińskiej myśli filozoficzno-religijnej powstały w VI-III w. p.n.e.. Głosił materialną jedność wszechświata regulowaną przez bezosobową siłę dao (zasada ładu w przyrodzie). Około II w. p.n.e. przekształca się w system wierzeń i praktyk magicznych, przyjmując postać zinstytucjonalizowanej religii.

Teozofia – ruch religijny założony przez Helenę Bławatską i rozwijany w Europie i Ameryce przez założone przez nią 1875 roku Towarzystwo Teozoficzne. Założenia tego ruchu stanowią zlepek filozofii indyjskiej i innych systemów ideologicznych. Uznaje on nauczanie Buddy i Jezusa. Cechuje go wiara w reinkarnację jako drogę rozwoju dusz, które ostatecznie zjednoczą się z uniwersalną najwyższą duszę.

Trzeci krąg – tiara, używana do 1965 roku jako pontyfikalne nakrycie głowy papieży, miała kształt szpiczastej, gładkiej czapki, na którą począwszy od XIV wieku nałożone były trzy korony.

Tylża – miasto, w którym w 1807 roku podpisano traktat pokojowy kończący wojnę Francji z Rosją i Prusami. Na jego mocy utworzono m.in. Księstwo Warszawskie.

Ultramontanizm – polityka zmierzająca do uznania zwierzchności papieża w sprawach wiary i moralności oraz maksymalnego rozszerzenia zakresu jego władzy.

Unitarianizm – doktryna chrześcijańska wyznająca jednoosobowość Boga. Zaprzeczenie trynitaryzmu. Ruch unitariański rozwinął się w XVI wieku w Transylwanii (obecnie północna Rumunia) i w Polsce. Najwybitniejszym przedstawicielem unitarian w Polsce był Faust Socyn. Po wygnaniu unitarian z Polski ruch przeniósł się do Anglii i Ameryki, gdzie odegrał ważną role w trakcie wielkiego ożywienia religijnego w XVIII i XIX wieku.

Uniwersalizm – doktryna religijna zakładająca, że ostatecznie wszyscy ludzie zostaną zbawieni, oraz wykluczająca istnienie piekła. Jako ruch religijny istnieje w USA od końca XVIII w.

Utopia – fantastyczna kraina powszechnego szczęścia społecznego; nazwa pochodzi od tytułu powieści T. Morusa.

Wielka Karta Wolności – ang. Magna Charta, lista praw i swobód obywatelskich podpisana przez baronów angielskich w 1215 roku.

Zaratustra – perski prorok, kapłan i reformator religijny żyjący prawdopodobnie ok. VII w. p.n.e.. Głosił kult boga Ahura Mazdy, jedynego stworzyciela nieba i ziemi, który działa za pośrednictwem siedmiu duchów i walczy z wrogim duchem Angra Mainyu. Zaratustrze przypisuje się autorstwo najstarszej części ksiąg Awesty. Jego religia była oficjalnym kultem państwa perskiego za czasów Cyrusa i jego następców.

Ziemstwo – lokalne samorządy w europejskich guberniach i powiatach Rosji wprowadzone w 1864 roku. Były one odpowiedzialne za szkolnictwo, zdrowie i sprawy wewnętrzne.

powrót do początku >> Tom IV